Ovih dana je, u izdanju Narodnog muzeja Valjevo iz štampe je izašla knjiga dr Aleksandra Nedoka:
VALJEVO – srpski ratni hirurški centar
i grad-bolnica u epicentru velike epidemije 1914 – 1915
Ustaljeni pojam Valjevska bolnica, bar kada je reč o prvim godinama Velikog rata, ne odnosi se na konkretan bolnički objekat ili bolnicu kao instituciju, već označava sklop specifičnih događaja usled kojih je ceo grad postao jedna velika bolnica.
Prvih ratnih meseci 1914. godine u valjevskim bolnicama zbrinjavani su ranjenici iz Prve i Druge neprijateljske ofanzive. Ovaj period je, zbog brojnih stradalih, bio prožet veoma teškim trenucima, naročito tokom Druge ofanzive. Osim priliva velikog broja ranjenika tada je stanje u gradu dodatno otežano i dolaskom brojnih izbeglica. Valjevo već tada postaje grad – bolnica. U naselju koje je sa najužom okolinom imalo oko 8.000 žitelja u pojedinim trenucima boravilo je više desetina hiljada ljudi. Uprkos ogromnim poteškoćama, srpski sanitet se, uz podršku građana Valjeva i stranih lekarskih misija, suočavao sa više ili manje očekivanim problemima, sa kojima je imao iskustva: ranama od metaka i šrapnela i bolestima kao što su trbušni tifus, dizenterija, rekurens… Posle Treće austrougarske ofanzive, kratkotrajnog osvajanja (16. novembar – 9. decembar) i velike srpske pobede u Kolubarskoj bici, povratkom vojske i stanovništva u oslobođeni grad Valjevo se suočilo sa strahotama epidemije pegavog tifusa enormnih razmera. Dok je u celoj Srbiji obolelo preko pola miliona ljudi, a broj umrlih vojnika, civila i zarobljenika procenjen na preko 170.000, smatra se da je u vreme epidemije (decembar 1914 – maj 1915) u Valjevu i njegovoj okolini umrlo više od 3.500 vojnika, 4.000 civila i oko 2.000 zarobljenika. U jeku epidemije umiralo je dnevno 100, 150, pa i više obolelih. Među njima su bili i mnogi lekari i bolničari.
Ovim događajim posvećena je knjiga dr Aleksandra Nedoka VALJEVO – srpski ratni hirurški centar i grad-bolnica u epicentru velike epidemije 1914 – 1915.
Knjiga je nastala na osnovu autorovog višedecenijskog bavljenja temama istorije srpskog saniteta i predstavlja sintezu prethodnih objavljenih i neobjavljenih autorovih radova. Njenu okosnicu čine delovi iz monografije Srpski vojni sanitet 1914-1915. godine, koju je autor priredio zajedno sa Branislavom Popovićem i neobjavljena izlaganja sa skupa sa godišnjeg sastanka Hirurške sekcije Srpskog lekarskog društva posvećenog hirurškoj sanitetskoj pomoći u Prvom svetskom ratu (Divčibare 26. 09. 2014), kao i sa skupa koji su, povodom sto godina od valjevske ratne bolnice, organizovali Arhiv Srbije i Istorijski arhiv Valjevo (Valjevo, 30. 10. 2015), s tim što su na osnovu dodatnih istraživanja, analiza i sinteza, ovi tekstovi u većoj meri izmenjeni, dopunjeni i obogaćeni prilozima, i sada, kao jedinstvena celina, u vidu ove monografije prezentovani pred stručnu, naučnu i široku javnost. Urednik i priređivač monografije je dr Vladimir Krivošejev.
U svojoj recenziji za ovu knjigu general, docent dr Veljko Todorović je napisao i sledeće rečenice:
U ovoj knjizi je, kroz rad saniteta u toku jedne ratne godine, prikazana i epopeja antičkih razmera srpskog naroda i njegove vojske, epopeja koja se kretala od sunovrata, poraza i rizika od potpune propasti do veličanstvene pobede i oslobođenja južnoslovenskih naroda. Prikazan je deo teške i neravnopravne borbe malog i nejakog ali ponositog naroda za svoju slobodu i opstanak. U toj borbi je plaćena velika cena u ljudskim životima i materijalnim dobrima. Ali, poslata je jasna poruka „gradu i svetu“ da sloboda nema cenu i da zbog toga ne treba ni pokušavati da se oduzme onima koji znaju da je cene, kojima je to osnovna i najveća vrednost i koji su je u svojoj istoriji više puta skupo plaćali.
Drugi recenzent, profesor dr Dragan Mikić je između ostaloga napisao::
Recenzent ima potrebu da skrene pažnju da i sam dr Nedok, kao jedan od vodećih poznavalaca prošlosti srpskog vojnog saniteta u uvodnoj reči svoje monografije sa ponosom ističe zašto i kako se bavio istorijom vojne medicine. Zbog dramatičnog zaokreta u iznetim stavovima i većeg broja novih komentara i zaključaka autora monografije neophodno je ukazati na najvažnije činjenice iz života i rada dr Nedoka citirajući njegove reči: „koreni su duboki i dugotrajni, traju još od istraživanja vremena kada je moj praded major dr Stevan Nedok u vreme Drugog srpsko-turskog rata 1877-1878. boravio u ovim prostorima…“ i dodaje „kada je posle Velikog rata moj otac Svetozar, nosilac Albanske spomenice, bio vojni sudija u Komandi Drinske divizijske oblasti u Valjevu…“
Objavljivanje ove knjige predstavlja bitan element kojim Narodni muzej Valjevo zaokružuje obeležavnje stogodišnji jubilej događanja vezanih za Valjevsku ratnu bolnicu 1914/15. godine.
Muzej je prethodno pripremio izložbu Valjevo 1914-1915. godine – grad bolnica (autori Dragana Lazarević Ilić, muzejski savetnik i dr Vladimir Krivošejev, muzejski savetnik). Izložba je u Valjevu, u galeriji Muzeja, svečano otvorena 2. aprila 2015. godine, a potom je, u integralnoj, ali i u skraćenoj verziji, uz prigodna predavanja, prezentovana u galerijskim prostorima muzeja, biblioteka i centara za kulturu u Beogradu, Novom Sadu, Nišu, Kragujevcu, Zaječaru, Aranđelovcu, Loznici, kao i Osečini, Obrenovcu, Lajkovcu, Lazarevcu, Ljuboviji, Bajinoj Bašti, Arilju, Užicu…
Izložbu je pratilo i mapiranje i obeležavanje svih mesta u Valjevu na kojima su se nalazili, objekti koji su tokom 1914. i 1915. godine bili u funkciji bolnica, kao i virtuelna izložba, takođe sa šetnjom do bolničkih objekata po gradu (www.valjevo-hospital.org), a u skladu sa današnjim vremenom i adekvatna FaceBook strana (www.facebook.com/valjevohospital/).
Pored navedenoga, u cilju dodatne popularizacije teme, iz Muzeja je inicirana i ideja za nastanak istorijskog romana pisca Vlade Arsića: Kad zvona zaneme. Svi elementi jedinstvenog projekta (izložba, njeni katalozi, Arsićev roman i monografija dr Nedoka) za svoj zajednički vizuelni lajt motiv imaju kolaž koji je izradio Dušan Arsenić.
Pored toga Narodni muzej Valjevo je sarađivao i sa novinarom Slobodanom Rakovićem u pripremi, a potom i u prezentaciji njegovih dokumentarnih filmova o Valjevskoj bolnici i doktoru Ariusu van Tinhovenu.
O AUTORU: Dr Aleksandar S. Nedok, dr medicinskih nauka, naučni savetnik u penziji
Rođen 10. septembra 1925. godine u Beogradu, a rano detinjstvo provei u Valjevu. U Beogradu je završio celokupno svoje školovanje (osnovna škola, gimnazija, Medicinski fakultet).
Specijalista Interne medicine; doktor medicinskih nauka.
Primarijus (1967), naučni savetnik Medicnskog fakulteta u Beogradu (1988).
Osnivač prve srpske i jugoslovenske koronarne jedinice 1970.
Načelnik Internog odeljenja (1972-1987) i direktor Zavoda za hitna interna i cerebrovaskularna oboljenja (sada bolnica „Sveti Sava) u Beogradu 1979-1987.
Osnivač i prvi načelnik Odeljenja urgentne kardiologije sa koronarnom jedinicom u Urgentnom Centru Kliničkog centra Srbije u Beogradu 1987-1990).
U penziji od 1. oktobra 1990.
Pisac 7 monografija iz istorije srpskog vojnog saniteta, pisac odrednica u Medicinskom leksikonu Jugoslavenskog leksikografskog zavoda u Zagrebu, pisac idrednica u Srpskom biografskom rečniku Matice srpske u Novom Sadu. Koautor u 10 monografija iz oblasti Endokrinologije, Kardiologije i Istorije medicine, pisac oko 180 radova iz oblasti Interne medicine (pretežno Kardiologije i Endokrinologije) i Istorije medicine.
Dugogodišnji član redakcije i zamenik gl. urednika „Srpskog arhiva za celokupno lekarstvo“, jedan od osnivača časopisa i član uređivačkog odbora „Kardiologija“, Recenzent „Srpskog arhiva“ i „Vojnosanitetskog pregleda“ za istoriju medicine.
Predsednik Kardiološke sekcije SLD, jedan od osnivača, sekretar i podpredsednik Endokrinološke sekcije SLD, član Sekcije za nuklearnu medicinu SLD, član od osnivanja Sekcije za istoriju medicine SLD.
Organizator jubilarnog X sastanka Kardioloških sekcija Srpskog lekarskog društva i Zbora liječnika Hrvatske, 1987 godine u Beogradu.
Učesnik NOBa 1944/45. Rezervni sanitetski major. Član SUBNORa.
Odlikovanja i druga priznanja: Medalja zasluge za narod, Orden rada sa srebrnim vencem, Orden rada sa zlatnim vencem, Medalja 30 godina JNA, dve povelje i „Veliki pečat“ Srpskog lekarskog društva, nagrada „dr Vladan Đorđević“ za životno delo Sekcije za istoriju medicine Srpskog lekarskog društva, povelja Akademije medicnskih nauka SLD, Povelja Saveza udruženja boraca NO rata povodom 65 g. pobede nad fašizmom, prva nagrada fondacije Dragojlo Dudić“ za publicistiku 2012. za knjigu „Balkanski ratovi, rad srpskog vojnog saniteta“ i druga nagrada iste fondacije za 2016. za ovu knjigu.
Redovni član Akademije medicinskih nauka, redovni član Akademije nauka u Nju Jorku. Redovni član – saradnik Matice srpske u Novom Sadu.
